برنامه درسی دوره ابتدایی
از برنامه ریزی درسی تعاریف گوناگونی ارایه شده است .این گوناگونی ناشی از رویکردها وموضع گیریهای مختلفی است که در باره آموزش وپرورش وجود دارد .این رویکردهای مختلف بر برنامه ریزی درسی نیز تأثیر می گذارد .گروهی با توجه به آموزه های “آموزش وپرورش پیشرفته ” که برمحوریت کودک تأکید دارد ، وبر آنند که آموزش وپرورش وبرنامه های آن باید متناسب با نیاز های کودکان باشد وگروه دیگر بر نیاز های جامعه ومسائل زندگی در جامعه تأکید می ورزند مطالعه “جامعه شناسی بر برنامه ریزی درسی ” را ضروری می دانند گروه دیگر از دانشمندان بر ارزش دانش و یادگیری آن تمایل دارند وبر “برنامه ریزی “موضوع محور ” یا دیسپیلین محوری “تأکید می ورزند وبر توسعه تفکر اسرار دارند.مربیان تربیتی ودانشمندانی نیزهستند که آموزش وپرورش وبه تبع آن برنامه ریزی درسی راساخت “فرهنگی –سیاسی “میدانند.به نظر این گروه “ایده ها”،نظرات وتفکرات درباره آموزش وپرورش وبرنامه ریزی درسی تحت تأثیر ایده ها واستراتژی های ” حکومت ها ” قرار می گیرند تعیین هد فها ،منابع ،محتوا ،روش ها وفرایند های آموزشی و پرورشی تحت نظارت وکنترل آن ها انجام می گیرد .
منابع،تست و نکات مهم استخدام آموزگار ابتدایی99 کلیک کنید
ازاین رو،تفاوت در مفاهیم وتعاریف برنامه درسی محصول روشهای متفاوت برنامه ریزان ومربیان در درک فهمیدن روابط میان مدارس ،حکومت ها وجامعه است .علاوه بر آن،گروهی دیگر برایده وواقعیت های “جهانی شدن” و “دهکده جهانی” نظر دارند .تغییر بنیادی آموزش وپرورش،درنتیجه تغییر الگو های برنامه ریزی راپیشنها دمی کندوبربازسازی “هویت انسانی ” برای هزاره سوم و”انسان فراملی “علاقه نشان می دهند .به نظر این گروه که بر”توسعه ظرفیت گزینش های انسانی در یک جامعه قابلیت زا” تأکید دارند آموزش وپرورش نه تنها باید معلمان با صلاحیت ،ساختمان وتجهیزات جدید ومتناسب با ویژگی های هزاره سوم تدارک ببیند ،بلکه در همان زمان باید برنامه های خود رامتناسب وسازگار با شرایط جدید زندگی دردهکده جهانی بازسازی کند.تأثیر کامل مسایل جنگ،افزایش جمعیت ،کنترل سلاحهای کشتار جمعی (سلاحهای اتمی )،مسئله حقوق مدنی شهروندان،فقر،آلودگی آب وهوا،گسترش حاشیه شهر نشینی ،ماشینی شدن وسایر مسائل که بی گمان در آینده پیش خواهد آمد رو در روی کودکانی هستند که هم اکنون در مدارس ابتدایی حضور دارند.
برنامه ریزی درسی مدارس ابتدایی
کارکرد برنامه درسی دوره ابتدایی به وسیله دو عامل اساسی تعیین می شود .از یک سو،میلیونها کودک مدرسه رو در کشور وجود دارند. کودکانی با پتانسیل بسیار زیاد برای زندگی در جامعه ،اما متفاوت از نظر توانایی وظرفیت یاد گیری .از سوی دیگر ،در جامعه مسائل بیشماری وجود دارند وباید برای بهبود وغنی تر کردن زندگی انسانها کار هایی انجام بگیرد .از این دیدگاه برنامه ریزی درسی تفکر ابزار گونه ای است که این دو عامل اساسی را بهم پیوند می دهد. پس برنامه درسی دوره ابتدایی شامل تجاربی است که کودکان ازطریق آن به خود – شکوفایی می رسند ودرهمان زمان یاد می گیرند .در ساختن جامعه خوب،وبرای بهتر زیستن همگان مشارکت کنند .بعضی دلالتها ومفاهیم ضمنی این تعریف وسیع برنامه درسی در ابتدایی از این قرار است :
۱-برنامه درسی تنها شا مل تجربیات کودکان است ،برنامه درسی تنها در کتابها ی درسی یا درموضوعهای درسی ویا دربرنامه وعلاقه و توجه معلمان به موضوعها ی ومسائل خاصی نیست.موضوعهای یادگیری درواقع همان نقشی را دارند که نقشه جاده ها برای مسافرت لازم است.در ارزشیابی برنامه درسی بررسی دقیق کیفیت زندگی که پیامد برنامه درسی است ضرورت دارد.
۲-برنامه درسی فراتر از موضوعهای درسی است که باید آموخته شود .گرچه انتخاب محتوای مفید ومناسب مهم ترین مسئولیت برنامه ریزان درسی ومعلم است.اما محتوا تنها برنامه درسی را تشکیل نمی دهد،مگر اینکه محتوا بخشی از تجارب کودک باشد.
۳-مهمترین کار برنامه درسی ،هدایت زندگی است.برنامه درسی باید محیط ویژه (به جای محیط بی نهایت وسیع )ونظام دار،بررسی شده وساده برای مقاصد ویژه باشد.
۴ کار برنامه ریزان درسی ،کار یادگیری تخصصی است که آگاهانه وبمنظورهدایت استعداد ها وعلاقه های کودکان به سوی مشارکت فعال وموثر درزندگی اجتماعی محلی وجامعه بزرگتر انجام می گیرد .هم چنین کا ر برنامه ریزان درسی کمک به کودکان درغنی تر کردن زندگی خودشان ومشار کت در بهسازی جامعه از طریق آشنا کردن آنان با اطلاعات ،مهارتها ونگرشهای سود مند است.
۵-مسئله برنامه ریزی درسی تنها توجه به این نیست که کدام موضوع باید آموخته شود ،یا ذهن یاد گیرنده تقویت شود ویا دانش او افزایش پیدا کند بلکه باید برای بهبود زندگی فرد واجتماع نیز توجه شود.
تعریف آموزش و پرورش دوره ابتدایی
در جوامع بدوی ، مجموعه میراث فرهنگی بسیار اندک بوده و سطح دانش و مهارت ها آن چنان وسیع نبود ، در نتیجه نیازی به نظام آموزشی منسجم با سبک برنامه خاص احساس نمی شد . آموزش ، بیشتر از طریق خانواده ها انجام می شد و جنبه غیر رسمی داشت .
با گذشت زمان در کشورهای مختلف ، نظام های آموزشی رسمی با ساختار بسیار منظم و برنامه ریزی شده ، شکل گرفت . در ایران با وجود تاریخ و تمدن کهن ، سیستم آموزشی در طول تاریخ دچار تحول گردیده و تحولات بسیار وسیعی در مقاطع مختلف رخ داده است؛ البته دوره ابتدایی با این اسم ، در نظام آموزشی ایران وجود نداشت . قبل از تشکیل نظام آموزشی نوین ، در ایران بیشتر مکتب خانه و مدارس دینی وجود داشت ، افراد روحانی ، مکتب خانه را اداره می کردند و دروس قرآن و ادبیات فارسی به کودکان آموخته می شد . بعد از انقلاب مشروطه در سال ١٢٩٠ هجری شمسی ، قانون معارف برای اولین بار تصویب شد ، در نتیجه آموزش ابتدایی را به عنوان اولین مرحله ساختار نظام آموزشی نوین ایران معرفی نمود و لزوم بسط و گسترش آموزش ابتدایی نوین در تاریخ ایران ، برای اولین بار مطرح شد . در سال ١٣٢٢ طبق قانون تعلیمات اجباری ، آموزش ابتدایی به عنوان یک دوره آموزش عمومی و تعلیمات اجباری ، مطرح و همگانی شد .
طبق ماده دوم قانون تعلیمات اجباری ، طول دوره آموزش ابتدایی ، شش سال تعیین شد ، ولی در سال ١٣۴۵ هجری شمسی ، مدت این دوره به پنج سال تقلیل پیدا کرد .
اهمیت آموزش ابتدایی
آموزش ابتدایی ، به عنوان اولین مرحله آموزش همگانی مطرح است .آموزش ابتدایی ، کودکان را برای مقاطع بالاتر آماده می کند و چنانچه از نظر کمی و کیفی در سطح بالاتری ارائه شود ، افت تحصیلی و ترک تحصیل در مقاطع بعدی ، کمتر می شود . اگر آموزش ابتدایی در سطح گسترده ای صورت بگیرد و اکثریت یا تمام کودکان واجب التعلم ایرانی را تحت پوشش قرار بدهد ، می تواند ، بی سوادی را در کشور ریشه کن کند در سال ١٣١٣ نظام نوین آموزشی ایران گسترش پیدا کرد ، دانشسرا و تربیت معلم در ایران ، به نام ” دارالمعلمین ” و ” دارالمعلمات ” و سپس دانش سرای مقدماتی تأسیس شد. تا سال ١٣۴۵ نظام آموزشی ایران دارای سیستم شش سال ابتدایی، سه سال دوره اول دبیرستان و سه سال دوره دوم دبیرستان بوده است. از سال ١٣۴۵ طول دوره ابتدایی از شش سال به پنج سال کاهش یافت. بدین ترتیب ، دانش آموزان برای ورود به سه سال دوره راهنمایی آماده می شوند تا استعداد آنها دقیقاً شناسایی شده و بر مبنای استعدادهایشان ، در دوره متوسطه ، در رشته خاصی ادامه تحصیل بدهند. در حقیقت، نظام آموزشی ایران در سال ١٣۴۵ به صورت کلی تغییر کرد و از مهر ماه سال ١٣۵٠ دوره اول راهنمایی تحصیلی شروع شد .
اهداف آموزش و پرورش ابتدایی
اهداف آموزش و پرورش ابتدایی ، مبنای تعیین روشها ، محتوا، سازماندهی محتوا ، ارایه محتوا و سایر اجزاء تعلیم و تربیت می باشند.
۱-مهمترین هدف در دوره ابتدایی، پرورش استعدادهای کودکان می باشد. منظور از
استعداد، توانایی و قابلیتهای بالقوه دانش آموزان است. استعدادها دو دسته عمومی و خاص می باشند . استعدادهای عمومی، باید در همه افراد جامعه شکوفا شوند وگرنه، افراد قادر به مشارکت در فعالیتهای گروهی و اجتماعی نیستند . برای مثال ، در این زمینه می توان به پرورش قوای تفهیم در کودکان اشاره کرد. در دوره ابتدایی ، باید بین افراد تفاهم و توافق عمومی ایجاد شود ؛ چون این امر سبب تقویت وجوه تشابه افراد می گردد. استعدادهای خاص، استعدادهایی هستند که در همه افراد به یک اندازه وجود ندارند و افراد ، از نظر استعدادهای خاص متفاوت هستند. برخی از افراد در یک استعداد خاص از بقیه بالاترند و عده ای در استعداد خاص دیگری، مانند استعداد ریاضی، موسیقی ، نقاشی برتر هستند.
پرورش استعداهای خاص ، در دوره دبیرستان صورت می گیرد . هر چند که زمان بروز برخی از استعدادهای خاص در اواخر سالهای دبستان می باشد، اما اکثر آن استعدادها از دوره راهنمایی به بعد شکوفا می شوند و زمینه شکوفایی آنها در دوره دبیرستان فراهم می شود . به عبارت دیگر دوره راهنمایی ، زمان تشخیص استعدادهای خاص ، از طریق مشاهده منظم و پرسشنامه است ، ولی دوره متوسطه ، زمان پرورش استعدادهای خاص می باشد . پرورش استعدادهای خاص ، در همه افراد صورت نمی گیرد ، نیازی به پرورش همگانی نیست و فقط باید در برخی از افراد که دارای استعدادهای خاص هستند ، تحقق یابد . این استعدادها به آسانی شکوفا نمی شوند و شناسایی و پرورش آنها ، به سهولت صورت نمی گیرد. استعدادهای خاص ، باعث تقویت وجوه تمایز در افراد می گردند، برعکس استعدادهای عمومی که سبب تقویت وجوه تشابه در افراد می شوند.
۲-آشنا نمودن دانش آموزان با معارف دینی : در دوره ابتدایی ، باید دانش آموزان را با ساده گویی
متناسب با هوش و توانایی هایشان با رموز خلقت ، زندگی پیامبران، ائمه معصومین
۳-تقویت حس نظم ، مسوولیت پذیری و رعایت حقوق دیگران : در این دوره، باید نظم و انضباط ، حس مسوولیت پذیری ، احترام به حقوق دیگران و کنترل خود را به کودک یاد داد تا خود مداری
خود محوری کودک ، به تدریج تعدیل گردد . در اینجا باید تناسب اصل سندیت و اقتدار نیز رعایت شود .
۴-ایجاد بینش کافی نسبت به تمدن : در دوره ابتدایی ، باید کودکان را با علومی چون تاریخ ، جغرافیا و اجتماعی آشنا نمود . هدف از آموزش چنین علومی در این دوره ، این است که کودکان با زمان و مکان پیرامون خود ارتباط برقرار کرده و نسبت به تمدن کشور خود ، احساس تعلق کنند
۵-آموزش اطلاعات بهداشتی ، ایمنی ، قوانین و هنجارهای اجتماعی : کودکان در این دوره ، از نظر فکری قادر به درک قواعد هستند ، در نتیجه می توان هنجارهای اجتماعی، آموزشهای بهداشتی و ایمنی را به آنها ارایه نمود. مدرسه در دوران ابتدایی، از طریق آموزش هنجارها و ارزشهای اجتماعی به کودکان، به آنها می فهماند که لازمه زندگی اجتماعی ، رعایت حقوق دیگران است.
ویژگیهای دانش آموزان دوره ابتدایی
دوره سوم کودکی از حدود شش سالگی تا یازده سالگی است .در این دوره شخصیت کودک سازمان یافته تر و پیچیده تر میشود واز نظر توانایی های جسمی و ذهنی واجتماعی تغییرات مهمی در او بوجود می آید ؛ از این رو شناخت کودکان دبستانی برای برنامه ریزان و مدیران ومعلمان دوره ابتدایی ضرورت دارد .
اهم ویژگی های بدنی وذهنی کودکان هفت الی ده ساله ها به شرح ذیل است :
الف ) ویژگی های بدنی
– هماهنگی چشم ودست کامل می شود
– یاد گیری مهارتهای حرکتی،دقیق تر ،سریعتر وپیچیده تر می شود .
– ماهیچه های کوچک ،کاملاً رشد می کنند .
– سرعت رشد دختران در این دوره از پسران بیشتر می شود .
– درپایان این دوره ،علایم بلوغ ( صفات ثانویه ) دردختران بتدریج ظاهر میشود .
– در کاربرد صحیح و سریع اندامهای حسی وحرکتی مهارت کافی کسب کرده است .
– رشد جسمی کودک بخصو ص از نظر تکامل مراکز عصبی ، به جایی رسیده است که میتواند به تحریکات رسیده ازخارج ، پاسخهای کاملاً اختصاصی بدهد .
ب ) ویژگی های ذهنی وتحول روانی
– تقلید در این دوره آگاها نه انجام میشود .
– خود میان بینی یا خود مداری کودک تعدیل میشود .
– بزرگسالانی که از نظر او ارزشمند ومورد احترامند الگو قرار می دهد .
– احساس مالکیت در او قوی میشود .
– از تخیل به واقعیت نزدیک میشود .
– به مرحله تفکر محسوس میرسد .
– قدرت تشخیص میان خوب وبد در او ظاهر میشود .
– کم کم آرامش وثبات عاطفی پیدا می کند .
– دارای ابتکار عمل وسلیقه شخصی می شود .
– قواعد را درک می کند ورعایت قاعده در کار ها را لازم می داند .
– قدرت درک علت امور طبیعی را بتدریج پیدا میکند .
– دراین دوره کودک دارای حافظه نیرومندی است .
– به حرف زدن علاقه فراوان دارد .
– به رقابت با کودکان دیگر وهمسالان علاقه مند است .
– قبل از اجرای هر کار قادر ا ست طرح ونقشه آن را بریزد .
– به یادگیری علاقه زیاد دارد .
– قدرت درک مشکلات پیرامون خود را پیدا می کند .
– کنجکاوی کودک جهت دار وهدفمند میشود .
با توجه به ویژگی های کودکان دردوره دبستان تعلیم مفاهیم اساسی ،تربیت اخلاقی واجتماعی وجسمانی اوضرورت دارد .
کتابهای درسی در مقطع ابتدایی
یکی ازنیاز های اساسی دانش آموزان پایه های مختلف تحصیلی در ایران نیاز به کتابهای درسی وکمک آموزشی است .که همه ساله در وزارت آموزش وپرورش توسط سازمان پژوهش وبرنامه ریزی آموزشی تأ لیف ،چاپ ومنتشر می شود ودر اوایل مهر ماه هرسال در اختیار میلیونها دانش آموز کشور قرار میگیرد .استفاده ازکتابها درفرایند یاددهی ویادگیری ازگذشته و تاکنون در مکتبخانه ها ،مساجد،مدارس،ودانشگاهها مورد توجه وتأ کید بوده است .وامروزه برای آنها مبتنی بر برنامه های مصوب از کارشناسان ،استادان ومتخصصان مرتبط با هر درس استفاده می کنند .تألیف کتابهای درسی کاری است علمی ،تخصصی وامری است ظریف ودقیق وفنی است که لازمه نگارش صحیح آن هنر است وعلم وتجربه .
نام تعدادی ازکتابهای درسی ابتدایی که درسالهای اخیر تغییر یا تعداد آنها افزوده شده است از جمله :
۱ . کتاب فارسی به کتابهای بخوانیم وبنویسیم تغییر نام یافته است.
۲ . برای کلاس اول دبستان کتاب قرآن تأ لیف شده واین درس طبق شرایطی درسال اول دوره ابتدایی تدریس میگردد .
۳ . نام تعلیمات دینی در دوره های ابتدایی بتدریج به کتاب هدیه های آسمانی تغییر یافته است .
روشهای تدریس در دوره ابتدایی
درفرایند آموزش و پرورش روشها وفنون تدریس وهمراه با تربیت جایگاه مهمی دارد . روش یعنی “راه انجام دادن کاری ” وروش تدریس یعنی “راه منظم ،با قاعده ومنطقی برای ارایه کردن درس “و روش آموزش “مجموعه تدابیر واندیشه هایی منظمی که معلم برای رسیدن به هدفهای تربیتی با توجه به شرایط وامکانات اتخاذ می کند ” تدریس تعامل بین معلم وشاگرد است که بر پایه طراحی منظم وهدفمند معلم، برای ایجاد تغییر در رفتارشاگرد انجا م می گیرد .
معلمی موفق است در استفاده از روشهای تدریس که به تناسب شرایط مهارت داشته باشد ؛زیرا شیوه تدریس محور تعلیم وتربیت است ومعلم بدین وسیله میتواند هم سطح معلومات شاگردان را بالا ببرد وهم رسالت تربیتی خودرا ایفا کند .
روشهای تدریس مورد استفاده در کلاس از جمله :
۱-روش سخنرانی :در این روش ، معلم مطالب درسی را به دانش آموزان انتقال می دهد. وظیفه اصلی معلم ، انتقال معلومات و اطلاعات درسی به دانش آموزان است . وظیفه دانش آموزان ، گوش دادن ، نوشتن و یادداشت برداشتن است . در این روش می توان ، ذهن دانش آموز را به بانکی تشبیه نمود که باید در آن پول اندوخته شود ، در اینجا نیز ، ذهن دانش آموز باید مملو از معلومات گردد ، مطالب را در ذهن نگه دارد و هنگام امتحان یادآوری نماید . روش سخنرانی ، محاسن و معایبی دارد . در یک جلسه سخنرانی ، می توان مطالب زیادی را به دانش آموزان انتقال داد ، صرفه جویی در زمان و امکانات و نیاز کم به وسایل و امکانات تکنولوژی آموزشی ، از محاسن این روش می باشد . با توجه به امکانات کم در برخی از مناطق ، معلم می تواند با استفاده از این روش ، حجم بسیاری از اطلاعات را به افراد انتقال بدهد .
۲-روش نمایشی: در این روش ، معلم مهارت و کار خاصی را به طور عملی در برابر دانش آموزان انجام می دهد و دانش آموز پس از مشاهده مراحل کار، سعی می کنند ، کار را به همان ترتیب انجام بدهند. در این روش، مشاهده و سپس تقلید از معلم ، بسیار مهم می باشد . ۳-روش ایفای نقش در این روش ، معلم از دانش آموزان می خواهد که یک قطعه نمایش یا تئاتر را اجرا کنند ، به گونه ای که در این فرایند ، هر یک از فراگیران ، ایفای نقش خاصی را به عهده بگیرند . از طریق این روش ، می توان بسیاری از مهارتها ، از قبیل فن بیان ، ایجاد ارتباط و ابراز وجود را به دانش آموزان یاد داد .روش ایفای نقش ، محاسن و معایبی دارد که به ترتیب زیر می باشد:این روش ، موجب درمان افراد خجالتی می گردد . البته باید توجه نمود که در ابتدا، نقشهای ساده را به آنها واگذار نمود . این مسأله در مورد دانش آموزان بسیار فعال نیز ، کاربرد بسیاری دارد ، زیرا آنها می توانند ، فرایند ایفای نقش را به خوبی دنبال کنند . عیب آن نیز این است که نیاز به امکانات بسیاری دارد و در همه دروس قابل استفاده نیست
۴-روش اکتشافی یا یادگیری اکتشافی در این روش ، معلم کاری انجام نمی دهد ، بلکه دانش آموزان را در برابر مسائل مختلفی قرار می دهد . دانش آموز باید ابتدا مسأله را درک کرده و بداند که مسأله چیست ؟ سپس از طریق ارائه شواهد و اطلاعاتی در مورد آن مسأله ، فرضیات و راه حلهایی ارائه می کند ، فرضیات را در معرض آزمایش قرار می دهد کنند. در یادگیری اکتشافی ، دانش آموز را در برابر اطلاعات و یادداشتهای قبلی قرار نمی دهیم ، بلکه سعی می شود که وی در جریان آموزش، مسائل متفاوتی را کشف نماید و راه حلهایی را برای مسأله پیدا کند . زیرا اکتشاف، به معنای کشف معلومات ندانسته می باشد .
۵-روش پرسش و پاسخ : این روش ، در اکثر مواقع مکمل روش سخنرانی است و اکثر معلمان ، این دو روش را با یکدیگر این روش ، در اکثر مواقع مکمل روش سخنرانی است و اکثر معلمان ، این دو روش را با یکدیگر تلفیق می نمایند تا از طریق آن ، نقاط ضعف دانش آموز را برطرف نمایند. در این روش ، معلم پرسشهایی را مطرح نموده و بر اساس پاسخهای ارائه شده توسط فراگیران ، سوالات جدیدی مطرح می شود و در طی یک روال منطقی ، فراگیران را به سمت راه حل مسأله و مسائل مورد نظر هدایت می نماید . در این روش ، دانش آموزان از طریق سوالات درست، حساب شده و سنجیده ، به سمت یافتن راه حلهای درست سوق داده می شوند . از این طریق ، جنبه انفعالی روش سخنرانی تا حدی از بین رفته و دانش آموز در جریان یادگیری ، مشارکت فعالی پیدا می کند.
۶ – استفاده از روشهای سمعی – بصری: استفاده از وسایل آموزشی از قبیل اوپک ، اورهد ، اسلاید ، ویدیو ، تلویزیون و حتی ضبط صوت ، سبب تنوع کلاس درس می شود ، ، در دوره دبستان، باید به منظور ایجاد انگیزه بیشتر در یادگیری ، کاهش خستگی و کسالت دانش آموز و جذاب کردن محیط آموزشی ، حداکثر استفاده را از این وسایل به عمل آورد . تفکر کودک در دوره دبستان ، عینی است . بنابراین ، هر چه مطالب عینی تر باشند ، دانش آموز آنها را بهتر درک می کند. در این دوره ، بهتر است که از تلفیق روشها استفاده نمود . برای مثال ، موردی را نمایش می دهیم یا کودک اضافه کردن یک ماده شیمیایی به ماده دیگر را مشاهده می کند و ما در حین نمایش ، توضیح می دهیم . در برخی از مواد درسی ، مثل تعلیمات اجتماعی ، تلفیق روش نمایشی و روش سخنرانی، می تواند از سایر روشها موثرتر باشد .در بین روشهای مذکور آزمایشی در دوره دبستان ، کدام روش موثر تر است؟با توجه به دو شعار فعال بودن و مشارکت دانش آموزان در امر یادگیری و آموزش چگونه یاد گرفتن ، می توان گفت که یادگیری اکتشافی، دقیقاً مبتنی بر آن دو روش است ؛ البته یادگیری اکتشافی ، باید در همه مراحل تدریس اعمال شود ، نه در کلیه دروس . در این زمینه ، می توان گفت که روشها مطلق نبوده ، بلکه در دوره ابتدایی، با توجه به امکانات ، ماده درسی ، سن کودک ، ویژگیهای دانش آموز، فضای آموزشی ، زمان و به طور کلی ، تمامی شرایط موثر در آموزش یادگیری اکتشافی ، بهترین روش می باشد . هر چند که تنها روش نیست و گاهی اوقات ، معلم به ناچار باید از روشهای دیگر استفاده کند . در دوره ابتدایی ، نوع مسأله باید بسیار آسان باشد تا دانش آموز از عهده حل آن برآید .در صورتی که یادگیری اکتشافی منطبق با توانایی و میزان رشد ذهنی دانش آموز باشد ، تأثیر بسیاری بر یادگیری ها و تغییر رفتار دانش آموز دارد .
روشهای ارزشیابی درمقطع ابتدایی
روشهای آموزش سنتی مبتنی بر این تفکر بود که یادگیری اساساً عبارت از کسب دانش ومهارتهاست وارزشیابی عمدتاً آزمونهای نوشتاری ( کتبی ) محدود می شد .روشهای جدید آموزش وپرورش در پرتو تازه های رواشناسی وپرورشی ، که بر اصلاح وبهبود رفتار ،مداومت در رشد ،یادگیری متنوع ومتعدد ،وآگاهی تأکید می کند .درهماهنگی با این مفهوم روشهای جدید آموزش وپرورش ویادگیری ،ارزشیابی نه تنها یادگیری های موضوع های درسی را مورد توجه می دهد ،بلکه بر ارزشیابی نگرشها ،علاقه ها ،عادات کاری،رشدجسمانی ،سازگاری فردی – اجتماعی نیز تأکید می کند .هم چنین،باتوجه به اینکه نوع مدارس ابتدایی مورد تقاضای جامعه شامل شناسایی بهتر طبیعت یاد گیرندگان وفرایند یادگیری ،وشناسایی ارتباط تنگاتنگ آموزش وپرورش با تقاضا ونیازمندیهای زندگی درجامعه امروزی ،وتوسعه روشهای آموزش بر اساس هدفهای کلی است وهدفهای کلی مدارس ابتدایی ،درهزاره سوم میتواند شامل تسلط بر فرایندهای اساسی تربیت شهروندان جهانی ،شکوفایی توانایی های بالقوه خلاقیت کودکان ،پرورش جسم وبهداشت روانی است ،معلمان ومدیران دوره ابتدایی که به طور مناسبی برای مشارکت درتوسعه این برنامه مدارس ابتدایی تربیت شده باشند به درک کامل اصول روشهای ارزشیابی از پیشرفت دانش آموزان نیاز دارند .
موارد مهم درارزشیابی مقطع ابتدایی
۱– ارزشیابی پیشرفت دانش آموز بخش جدایی ناپذیر مسئله بهسازی برنامه درسی مدارس ابتدایی است .
۲ – وظیفه ارزشیابی انتخاب یا حذف فعالیتها نیست بلکه تعیین نوع تجارب آموزشی است که نیازهای کودکان را تأ مین خواهد کرد .
۳ – ارزشیابی شامل گرد آوری اطلاعات شواهد جامع در باره توانایی ها ،موقعیت وپایگاه کودکان ومسائل آنان با وسائل وابزارها ،باروشهای رسمی وغیر رسمی ،سازمان دادن وتفسیر شواهد واطلاعات گردآوری شده به صورت توصیفی جامع از کودک درباره زمینه وپیشینه تجربه آموزشی اوست ( تعریف ارزشیابی ) .
۴ –یک برنامه ارزشیابی مناسب از پیشرفت دانش آموز باید الف) ارتباط نزدیکی با هدفهای پذیرفته شده ومصوب داشته باشد .ب ) جامع وناظر بر همه جنبه های آموزشی ورشد کودک باشد .ج )مداوم ومستمر باشد .د) به صورت همکاری ومشارکت معلمان ،والدین ،وخود کودک باشد .ه )نتایج ارزشیابی برای اصلاح وبهسازی مداوم ومستمر برنامه درسی مورد استفاده قرار گیرد .
۵ –عوامل اصلی رشد وتوسعه کودک که باید ارزشیابی شوند شامل : الف ) توانایی های دهنی وعلمی کودک ، ب ) پیشرفت در حوزه های متعدد برنامه درسی ،ج ) سازگاری فردی اجتماعی ، د ) وضعیت وموقعیت جسمانی کودک ، و) توسعه نگرشها ،ز)توسعه مهارتهای انجام دادن کارهای مدرسه ،ح)توسعه ابراز- وجود آفرینشی ، ط)توسعه تفکر انتقادی ،ی )سرانجام پیشینه (پس زمینه )خانه واجتماع محلی کودکان است .
۶ –گزارشهای تشخیصی واقعی به اولیای کودکان درباره پیشرفت کودک درمدرسه پایه واساسی برای برقراری تفاهم متقابل ،ورفتارهای خوب وپسندیده ،همکاری بین معلمان ووالدین است که امکان بهسازی محیط آموزشی وبرنامه درسی کودک را فراهم میآورد .
نتیجه گیری
گردآورنده معتقد است ،اصطلاحات آموزشی را با واقع بینی وصداقت می توان انجام داد. واقعیت اینست که رویکرد فلسفی حاکم بر برنامه ریزی درسی ایران “رویکردی رفتار گرایانه” است .رویکرد فلسفی برنامه درسی بر همه عناصر آن غالب است .امکان اصطلاحات آموزشی در چارچوب این رویکرد وجود دارد . واقعیت اینست که با یک تغییر در مقیاس ارزشیابی نمیتوان توقع رشد همه جانبه شخصیت کودک را داشت .اما اگر صادق باشیم باید تمام توان وآبروی خود را صرف اصلاح برنامه درسی به صورتی سیستماتیک کنیم . پیشرفت وشوق انگیز شدن آموزش در مقطع ابتدایی منوط به ابزار ارزشیابی از نوع کمی وکیفی نیست تحقیقات نشان داده است .آموزش ابتدایی موفق برای مثال درژاپن از سه منبع : احساس تعلق به مدرسه ،پرورش کل شخصیت کودک وارائه محتوای مناسب سرچشمه گرفته است ،ژاپنی ها از سال ۲۰۰۲ با اتخاذ شعار “کم ،زیاد است ” حدود ۳۰ درصد از محتوای آموزشی و ساعات آموزشی مستقیم را در مدارس ابتدایی کاهش دادند .تا فرصتهای لازم را برای یادگیری تلفیقی وزندگی شوق انگیز رادر مدرسه فراهم کنند .
منابع ومآخذ
۱ –تقی پور ظهیر،علی،۱۳۸۷ ،برنامه ریزی درسی برای مدارس ابتدایی درهزاره سوم ،تهران:آگه
۲ –صافی،احمد، ۱۳۸۰، آموزش وپرورش سه گانه ،تهران،سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت)
۳ –شعبانی،حسن،۱۳۷۱ ،مهارتهای آموزشی وپرورشی ،تهران،سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)
۴ –صافی ،احمد ،۱۳۸۳ ،سازمان وقوانین آموزش وپرورش ،تهران،سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)
۵ –ملکی،حسن ،۱۳۸۰،برنامه ریزی درسی ،مشهد،پیام اندیشه
--------------------------------------
یکی از ارکان مهم تعلیم و تربیت ، برنامه ریزی درسی است . بدون برنامه ریزی ، در هیچ دوره ای نمی توان کاری را انجام داد .
برنامه ریزی درسی در دوره ابتدایی ، به سه مرحله طراحی ، اجرا و ارزشیابی تقسیم می شود
1-مرحله طراحی :
به طور کلی ، چهار نوع ارزشیابی تشخیصی ، تکوینی ، تراکمی و پیگیری وجود دارد :
روشهای تعلیم در دوره دبستان (١)(2)
روشهای آموزشی دوره ابتدایی
برخی از روشهای آموزشی دوره ابتدایی ، با روشهای آموزشی دوره های بعدی یکسان هستند .
1-روش سخنرانی :
2-روش نمایشی :
در این روش ، معلم مهارت و کار خاصی را به طور عملی در برابر دانش آموزان انجام می دهد و دانش آموز پس از مشاهده مراحل کار، سعی می کنند ، کار را به همان ترتیب انجام بدهند. در این روش، مشاهده و سپس تقلید از معلم ، بسیار مهم می باشد .
3-روش ایفای نقش :
در این روش ، معلم از دانش آموزان می خواهد که یک قطعه نمایش یا تئاتر را اجرا کنند ، به گونه ای که در این فرایند ، هر یک از فراگیران ، ایفای نقش خاصی را به عهده بگیرند . از طریق این روش ، می توان بسیاری از مهارتها ، از قبیل فن بیان ، ایجاد ارتباط و ابراز وجود را به دانش آموزان یاد داد .
روش ایفای نقش ، محاسن و معایبی دارد که به ترتیب زیر می باشد:
این روش ، موجب درمان افراد خجالتی می گردد . البته باید توجه نمود که در ابتدا، نقشهای ساده را به آنها واگذار نمود . این مسأله در مورد دانش آموزان بسیار فعال نیز ، کاربرد بسیاری دارد ، زیرا آنها می توانند ، فرایند ایفای نقش را به خوبی دنبال کنند . عیب آن نیز این است که نیاز به امکانات بسیاری دارد و در همه دروس قابل استفاده نیست .
4-روش اکتشافی یا یادگیری اکتشافی :
در این روش ، معلم کاری انجام نمی دهد ، بلکه دانش آموزان را در برابر مسائل مختلفی قرار می دهد . دانش آموز باید ابتدا مسأله را درک کرده و بداند که مسأله چیست ؟ سپس از طریق ارائه شواهد و اطلاعاتی در مورد آن مسأله ، فرضیات و راه حلهایی ارائه می کند ، فرضیات را در معرض آزمایش قرار می دهد ، بر اساس این آزمایش ، اده نیست .ند ایفاء نقش را به خوبی دنبال کنند .ل کار ، سعی بهترین راه حل را پیدا می کند و در آخر ، دست به استنتاج و تعمیم می زند. در یادگیری اکتشافی ، دانش آموز را در برابر اطلاعات و یادداشتهای قبلی قرار نمی دهیم ، بلکه سعی می شود که وی در جریان آموزش، مسائل متفاوتی را کشف نماید و راه حلهایی را برای مسأله پیدا کند . زیرا اکتشاف، به معنای کشف معلومات ندانسته می باشد .
5-روش پرسش و پاسخ :
استفاده از روشهای سمعی – بصری
در بین روشهای مذکور آزمایشی در دوره دبستان ، کدام روش موثر تر است؟
روشهای تعلیم در دوره دبستان (2)
ساخت شناختی و ارتباط آن با روش پیش سازمان دهنده
پرورش مفاهیم اساسی در دوره ابتدایی (١)(2)-اهمیت خلاقیت و روش های عملی پرورش آن (١)
پرورش مفاهیم اساسی در دوره ابتدایی (2)
مفهوم زمان :
مفهوم علیت
آموزش ابتدایی ، فقط در پرورش این چهار مفهوم خلاصه نمی شود؛ بلکه دارای ابعاد دیگری مثل پرورش ذوق و زیبایی است که از طریق ادبیات و هنر ایجاد می شود . در این دوره ، پرورش شخصیت نیز مطرح است. بنابراین، مفاهیم فوق یکی از ابعاد مهم آموزش ابتدایی هستند ومطرح استره ، وم خلاصه نمی شود . ابعاد دیگری نیز مانند تربیت اخلاقی وجود دارد . در تربیت پیش دبستانی ، تربیت مبتنی بر عادت است و ما عادات نیکو و پسندیده را ایجاد می کنیم . در آموزش ابتدایی ، پرورش عادت از طریق قواعد امکان پذیر است . کودک ابتدایی بر خلاف مرحله قبل ، قادر به درک مفهوم قاعده از طریق بازی هاست و اخلاق را می توان از طریق قواعد به او یاد داد . بنابراین ، تربیت اخلاقی دوره دبستان ، تربیت مبتنی بر قاعده و قانون است.
اهمیت خلاقیت و روش های عملی پرورش آن (١)
در ادامه بحث ابعاد مختلف تحصیلات در مقطع ابتدایی ، به اهمیت خلاقیت و روش عملی پرورش آن می پردازیم .
پیش فرضهای موجود در زمینه تعلیم و تربیت در مورد خلاقیت ، عبارتند از:
خلاقیت
خلاقیت به معنای خلق و آفرینش اندیشه ها ، ایده ها ، افکار نو و بدیع، متفاوت نگریستن به امور ، عبور از مرز دانسته های محدود به حیطه نادانسته های نامحدود ، کشف و ابداع راه حل های جدید برای یک مسأله است. خلاقیت ، تشخیص و بیان مسأله و ارائه راه حلهای جدید برای آن است.
ویژگیهای دانش آموزان خلاق ، عبارتند از :
اهمیت خلاقیت و روشهای عملی پرورش آن (٢)-درونی کردن ارزشها
در ادامه بحث مربوط به خلاقیت ، به روشهای عملی پرورش خلاقیت در مرحله ابتدایی می پردزایم و نظریات دانشمندان معروف را در مورد عوامل موثر بر آن توضیح می دهیم . ما در اینجا روش " بارش مغزی " یا " طوفان مغزی " و روش بدیعه پردازی گاردون را توضیح می دهیم.
روشهای پرورش خلاقیت
در حال حاضر با پیشرفت تکنولوژی و جایگاه ابزارهای الکترونیک در فرایند آموزش، بهره‌مندی از ابزارهای کمک آموزشی امری ضروری و انکار ناپذیراست.
"کیف الکترونیک آریا" از جمله نرم افزارهای کمک آموزشی مقطع دبستان می باشد که با در نظر گرفتن نیازهای آموزشی دانش آموزان به ارائه محتوای درسی در قالب محتوای سمعی و بصری جذاب پرداخته است. نرم افزار کیف الکترونیک آریا علاوه بر اینکه مطالب علمی را به شیوه ای موثر به دانش آموزان ارائه می دهد، با قرار دادن ابزارهای متفاوت در فضای آموزشی نرم افزار، زمینه را برای شکوفایی استعداد و پرورش خلاقیت و سایر توانمندی های آنان مهیا می سازد.
کیف الکترونیک آریا با بهره گیری از روش های نوین آموزش و تدریس ابتدایی به ارائه‌ی مطالب درسی به صورت تعاملی و مفهومی در یک فضای پویا و شاد آموزشی پرداخته است. آریا بوک یا همان کیف الکترونیک آریا ضمن آنکه مسیر را برای بهبود یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان هموار ساخته، باعث افزایش انگیزه و علاقه‌ی دانش آموزان ابتدایی به یادگیری شده است.
از مزیت‌های کیف الکترونیک آریا می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
• ارائه صدها ویدیو و فیلم کمک آموزشی
• تورهای جذاب مجازی جهت تفهیم عمیق‌تر مباحث
• تمرین‌های تعاملی جذاب
• دارای کتاب گویا
• آزمونهای ارائه شده مطابق با استانداردهای آموزشی
• ارائه فلش‌کارت‌های زیبا و جذاب دروس اصلی مقاطع ابتدایی جهت یادگیری سریع و عمیق‌تر
